Prokuplje od najstarijih dana
O postojanju ljudskog zivota ovde pre nekoliko hiljada godina svedoce iskopine. Na osnovu njih utvrdjeno je da je postojalo naselje starcevacke kulture, najstarije neolitske kulture nase zemlje. Iz tog vremena nadjeni su delovi keramike, oslikane ornamentike, i jedan idol; a iz znatno kasnijeg perioda, halstata (starijeg gvozdenog doba – sredina prvog milenijuma pre nove ere), poticu fragmenti jedne urne.
Pocetkom istorijskog perioda stanovnici danasnje Toplice bili su pripadnici ilirskog plemena – Dardani, koje se ovde pominje od 284. godine pre nove ere. Kao i ostala ilirska plemena, i Dardani su se bavili stocarstvom, pa su se, u potrazi za dobrim pasnjacima, naseljavali i ovde, ne zadrzavajuci se duze na jednom mestu.
Po vrhu i na padinama Hisara ocuvani su i danas ostaci i tragovi zidina, koje Prokupcani, po predanju, nazivaju ostacima Jug-Bogdanovog grada. Medjutim, temelji grada su mnogo stariji. Pouzdano se zna da je tu bio rimski grad Hameum.
U doba rimske imperije izgradjen je put od Nisa do Ljesa, koji je delom prolazio i kroz Toplicu. Za smestaj vojnickih posada i bezbednostkaravanskog saobracaja, duz ovog puta izgradjivana su usputna vojnicka utvrdjenja (kasteli), pa je takvo utvrdjenje bilo i a vrhu Hisara.
Iz vremena imperatora Aleksandra Severa (225-235. god) ostao je sacuvan geografski putokaz (itinerer), “Tabula pentigeriana“ na kome su, na delu puta Nis-Ljes, kroz Toplicu, rimsim miljama obelezena mesta: Ad Herculem – Hammeum – Ad Fines.
Ad Herculem = Zitoradje
Ad Fines = Kursumlija
Postojanje rimskih utvrdjenja na Hisaru, potvrdjuje se mnogim iskopinama iz tog doba. Od najveceg je znacaja otkrice nadgrobnog spomenika, verovatno najstarijeg nadgrobnog spomenika u Toplici, s natpisom: “Aurelius Marcianus beneficiaries consularis I Severianae Alehandrine“. Po tumacenju istoricara Markovica, ovaj spomenik je podignut nad grobom Aureliusa Marcianusa, podoficira rimske vosjke (Beneficiarius consularis), koji je bio neka od istaknutijih licnosti, a mozda i zapovednik vojne posade Hameuma.
Rimski grad Hameum vekovima se odrzavao, rusen je u ratovima, dogradjivan, i bio u upotrebi kao utvrdjenje i u vreme srpske srednjevekovne drzave. Medjutim, njegovo ime se nije trajno ocuvalo, sto je slucaj is a imenima mnogih gradova.